بیماری توکسوپلاسموز (نام علمی: توکسوپلاسماگوندی Toxoplasma gondi) نوعی انگل است که میزبان اصلی آن، گربه‌ها هستند؛ اما دام، پرندگان و انسان نیز می‌توانند به این انگل مبتلا شوند؛ اصطلاحا به این عفونت، توکسوپلاسموز می‌گویند.
در بسیاری از موارد انسان نیز به بیماری توکسوپلاسموز آلوده می‌شوند؛ اما هیچگونه علامت خاصی از خود نشان نمی‌دهند، در واقع هیچ علائم بالینی در آنها دیده نمی‌شود.
طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا، در این کشور تاکنون بالای 60 میلیون نفر با بیماری توکسوپلاسموز آلوده شده‌اند.
در صورت بروز بیماری توکسوپلاسموز، علائم آن شبیه به یک سرماخوردگی خفیف است که شامل تب و بدن درد و بزرگ شدن غدد لنفاوی برای مدتی کوتاه می‌باشد.
چه کسانی در ریسک ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز و بروز علائم هستند؟
- افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، مثلاً شیمی درمانی می‌شوند یا به HIV مبتلا هستند.
- توکسوپلاسما در بارداری: مادرانی که اولین بار، در طول دوران بارداری، به این انگل مبتلا می‌شوند، جنین آنها می‌تواند درگیر بیماری شود. نوزاد در ابتدای تولد ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد و کم‌کم علائم را بروز دهد. کودکانی که به طور مادرزادی مبتلا به بیماری توکسوپلاسموز هستند، علائمی چون نابینایی، عقب ماندگی ذهنی و ناشنوایی را دارند و در موارد شدیدتر منجر به مرگ می‌شود. در نوزاد علائم ممکن است خفیف یا بسیار شدید و تهدیدکننده‌ی حیات باشد. بیشتر نوزادان در هنگام تولد بدون علامتند و کم‌کم علامتدار می‌شوند.
جهت جلوگیری از ابتلا به توکسوپلاسما در بارداری بهتر است پیش از بارداری، با انجام آزمایش خون متوجه شوند که آنتی بادی توکسوپلاسموز را دارند یا خیر. در بسیاری از کشورهای پیشرفته‌ی دنیا، همه‌ی خانم ها قبل از بارداری آزمایش سرمی توکسو را انجام می‌دهند تا بدانند اگر توکسوی آنها منفی است، در طول بارداری دقت بیشتری به عمل آورند. اگر آنتی بادی توکسوپلاسموز مثبت باشد، یعنی مادر ایمن است و در طول بارداری حتی اگر با توکسو مواجه شود، هیچ مشکی برای جنین پیش نمی‌آید.
علائم و نشانه های بیماری توکسوپلاسموز
همانطور که پیشتر گفته شد، اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می‌گردند، بدون علامتند و هیچ نشانه ای از خود بروز نمی‌دهند. فقط ممکن است دچار تب، بزرگ شدن غدد لنفاوی در ناحیه‌ی گردن، سردرد و درد عضلانی و سوزش گلو شوند. این نشانه ها ممکن است برای یک ماه در فرد طول بکشد و بعد از آن خود به خود بهبود یابد.
ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز برای افرادی که دارای نقص سیستم ایمنی هستند، خطرساز است و در آنها علائم زیر را ایجاد می‌کند:
- التهاب و آبسه مغزی، سردرد، تشنج، گیجی و کما
- عفونت ریه، سرفه، تب و کوتاه شدن تنفس
- عفونت چشمی، تاری دید و درد چشم
ابتلا به توکسوپلاسما در بارداری نیز برای جنین خطرساز خواهد بود.
راه های انتقال بیماری توکسوپلاسموز کدامند؟
- خوردن گوشت خام یا نیمه پخته یا شیر غیر پاستوریزه‌ی دام آلوده.
- خوردن سبزیجات یا میوه هایی که به مدفوع گربه آلوده شده باشند (میوه های بوته‌ای مثل توت فرنگی، گوجه فرنگی یا میوه هایی که موقع برداشت محصول، روی خاک افتاده‌اند.)
- انتقال از مادر به جنین؛ اگر مادری اولین بار به توکسوپلاسما در بارداری مبتلا شده شود، جنین شدیدا در معرض خطر است.
- خوردن اووسیت (Oocyte) عفونی موجود در طبیعت؛ به معنای خوردن آب آلوده با مدفوع گربه یا خوردن خاک آلوده با مدفوع گربه.
مهم ترین و معمول ترین راه ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز، خوردن گوشت خام و نیمه پخته می‌باشد. بسیار مهم است که بدانیم به هیچ وجه نباید گوشت خام مصرف کنیم؛ حتی خوردن گوشت نیمه پخته نیز بسیار خطرناک است.
افرادی که در منزل خود از گربه نگهداری می‌کنند، به این نکته توجه داشته باشند که نباید در رژیم غذایی حیوان خانگی خود اصلاً گوشت خام یا نیمه پخته را قرار دهند. کیست های توسکو معمولاً در گوشت گوسفند، بز و خوک وجود دارد و به مقدار کمتر در گوشت گاو و مرغ هم دیده می‌شود. با پختن گوشت این کیست ها از بین می‌روند و دیگر خطری ایجاد نمی‌کنند. این کیست ها در گوشت بسیاری از حیوانات خونگرم وجود دارند، اما میزبان نهایی این انگل نهایتاً گربه است؛ به این معنی که فقط و فقط از مدفوع گربه دفع می‌شود.
نکته‌ای که بسیار حائز اهمیت این است که نوازش و لمس گربه ها نمی‌تواند در انسان، بیماری توکسوپلاسموز را ایجاد کند.
مورد بسیار مهم دیگر آنکه برخلاف تصور عمومی، موی گربه سبب ایجاد نازایی و عقیم شدن و سقط جنین در خانم ها نمی‌شود و این یک باور غلط است.
تشخیص توکسوپلاسموز در گربه
در گربه های خیابانی شایع ترین راه ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز، شکار کردن پرنده، موش یا حیوانات کوچک است؛ اما در گربه های خانگی شایع ترین راه ابتلا، خوردن گوشت خام یا نیمه پخته است.
تشخیص توکسوپلاسموز در گربه آلوده ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، اما از مدفوعش اووسیت دفع کند.
دفع این اووسیت ها بیشتر مواقع تا دو هفته به طول می‌انجامد و بعد از آن گربه خود به خود بهبود پیدا می‌کند و بعد از یکبار ابتلا، دیگر در آلودگی های بعدی اش از مدفوعش اووسیت دفع نمی‌شود.
اووسیت های مدفوع بعد از دفع شدن باید تقریباً 48 ساعت را در محیط خارج از بدن گربه باشند تا عفونی شوند.
بنابراین، یکی از اصلی ترین اصول نگهداری گربه اینست که حتماً خاک گربه های خانگی خود را حداقل روزی یکبار تعویض کنید. با این کار به راحتی می‌توانید جلوی ابتلا به توکسو را بگیرید.
گربه ها دائماً با لیس زدن در حال پاک کردن بدن خود هستند؛ بنابراین ماندن مدفوع روی پوست و موی آنها به مدت 48 ساعت که عفونی شود، بسیار غیرمحتمل است؛ مگر اینکه گربه، به صورت همزمان، بیماری تضعیف کننده‌ی دیگری داشته باشد که قادر به تمیز کردن خود نباشد.
اگر گربه ای مشکل نقص ایمنی داشته باشد، تشخیص توکسوپلاسموز در گربه دارای علامت می‌شود و باعث ایجاد آسیب در کبد و عفونت ریه می‌گردد؛ علائم این بیماری در گربه شامل بی حالی، ضعف و مشکلات عصبی و تغییرات رفتاری و اسهال و سرفه و بی‌اشتهایی است.
هنوز واکسن قطعی برای پیشگیری از توکسو وارد بازار نشده است؛ اما مسأله‌ی امیدوارکننده این است که توکسو بعد از تشخیص به سرعت درمان می‌شود. خبر خوب اینکه هم در ایران و هم در دیگر کشورهای جهان تحقیقات بسیار گسترده ای برای ساخت واکسن توکسو در حال انجام است.
چگونه از ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز جلوگیری کنیم؟
جهت جلوگیری از ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز در انسان، رعایت چندین نکته الزامی است:
– خاک گربه خانگیتان را هر روز عوض کنید؛ قبل از آنکه اووسیت ها فرصت عفونی شدن پیدا کنند.
– قبل از خوردن میوه ها و سبزیجات حتماً آنها را خوب بشوئید.
– خانم های باردار و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، جهت تعویض خاک گربه اقدام نکنند یا اگر مجبور به انجام این کار هستند، از دستکش های مخصوص استفاده نمایند.
– به هیچ وجه به گربه ها یا دیگر حیوانات خانگی گوشت خام یا نیمه پخته ندهید.
– تخته‌ای که با آن گوشت پاک می‌کنید، از تخته‌ی سبزیجاتتان مجزا باشد و بعد از پاک کردن گوشت تخته و چاقو را کاملاً ضدعفونی کنید.
– از خوردن لبنیات محلی و غیر پاستوریزه اجتناب نمایید؛ زیرا علاوه بر خطر ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز، در معرض ابتلا به تب مالت نیز قرار می‌گیرید.
– بعد از کار با هر گونه خاک، شن و یا پاک کردن گوشت و سبزیجات یا کار با لبنیات و شیر غیر پاستوریزه، دست هایتان را خوب با آب و صابون بشوئید.
– به هیچ وجه آب غیرتصفیه شده و آب چاه و رودخانه را استفاده نکنید و اگر در شرایطی مجبور به استفاده از اینگونه آب ها بودید حتماً قبل از نوشیدن آن را خوب بجوشانید.
نویسنده: دکتر مریم دلشاد طهرانی