تاثیرات ورزش یوگا بر کیفیت سلامت جسم و روح انسان به قدری زیاد و قابل توجه است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد و در چند جمله کوتاه توضیح داد؛ اما در این مقاله قصد داریم به صورت مختصر به مولفه‌های مختلف و موثر این ورزش بر تقویت جسم و ذهن انسان بپردازیم؛ پس اگر به مبحث فواید یوگا برای بدن علاقه‌مندید یا برای شروع این ورزش به اطلاعات نیاز دارید، تا انتهای مقاله، پتیا را همراهی کنید.
بشریت چندین سال است با ورزش یوگا و فواید یوگا برای بدن که به عنوان یک نوع مداخله درمانی در بحث پزشکی به خصوص روانشناسی فیزیکی محسوب می‌شود، آشنایی دارد؛ به طوری که به جرات می‌توان گفت در میان محبوب‌ترین فعالیت‌های فیزیکی از بالاترین رتبه برخوردار و مورد احترام است؛ ریشه یا پیشینه این ورزش که به هند باستان باز می‌گردد و قدمتی چندین هزار ساله دارد، نه تنها می‌تواند در درمان مشکلات جسمی نقش مهمی داشته باشد، بلکه کمکی مفید و مقرون به صرفه در راستای درمان مشکلات روحی مانند افزایش اعتماد به نفس و بهبود مهارت‌های رفتاری به شمار میآید.
مهمترین فواید یوگا برای بدن کدامند؟
زندگی سرشار از استرس است و این عامل علاوه بر اینکه سلامتی جسم را به خطر می‌اندازد، می‌تواند عمیقاً با تاثیر منفی بر روح، موجب آسیب آن شود؛
ورزش یوگا که فراتر از یک تمرین ساده یا ورزش روزمره است، می‌تواند در این زمینه کمک بزرگی برای انسان‌ها به شمار بیاید؛ زیرا باعث رفع نگرانی و اضطراب، بهبود افسردگی، کنترل احساسات منفی، بهبود کیفیت روابط احساسی و اجتماعی در زندگی، تحمل فشارهای روزمره، پاکسازی روح، بهبود و تقویت حافظه و افزایش تمرکز می‌شود.
در زمینه تاثیرات ورزش یوگا باید به این مورد مهم نیز اشاره داشته باشیم که این ورزش قادر است در بهبود وضعیت ناخوشایند اختلال استرسی پس از حوادث ناگوار در زندگی که منجر کابوس شبانه می‌شود (PTSD) نیز ایفای نقش کند.
به دنبال انواع تاثیرات ورزش یوگا در تسکین طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها که در ابتدای مقاله نیز بدان اشاره شد، این ورزش علاوه بر تقویت روح و روان موجب تقویت جسم نیز می‌گردد؛ به طوری که مداوم و منظم بودن این امر می‌تواند باعث متمرکز شدن عضلات همسترینگ (سه ماهیچه پشت استخوان ران)، برطرف کردن اسپاسم گردن و انعطاف‌پذیری کمر شود و با تنظیم فشار خون، قند خون و کلسترول، بیماری‌های قلبی و عروقی را کاهش دهد؛ ضمن اینکه می‌تواند با خنثی کردن اثرات آدرنالین (هورمون استرس) و افزایش ظرفیت ریه، اختلالات تنفسی را بهبود بخشد؛ جالب است که همه این موارد، از دیگر فواید یوگا برای بدن محسوب می‌شوند.
حال بیایید در ادامه به این موضوع بپردازیم که ورزش یوگا چطور می‌تواند به افزایش کیفیت سلامت جسم و روح کمک کند؟
اندورفین‌‌ها در واقع مسکن‌های طبیعی بدن هستند که توسط غدد مخاطی و هیپوتالاموس ترشح می‌شوند و به سبب اینکه عملکرد آنها بسیار به عملکرد مورفین‌ها شباهت دارد، به مورفین‌های طبیعی بدن معروفند؛
بنابراین، به جرات می‌توان گفت آزاد کردن اندورفین در مغز، یکی از بارزترین تاثیرات ورزش یوگا است که اصطلاحاً باعث خوب شدن حال انسان می‌شود؛ به طوری که بدن پس از گذشت مدت زمانی، تغییرات چشمگیری را تجربه خواهد کرد؛ البته گفتنی است که یوگا با تکنیک‌های خاصی می‌تواند باعث بروز این تغییرات شود که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
هشت وجه یوگا را بشناسیم!
· اندام یا وجه اول: آسانا یا وضعیت‌های اصلی بدنی
به تمرینات بدنی و حرکات کششی آسانا گفته می‌شود که به 9 بخش ذیل تقسیم می‌گردد:
- حرکات تعادلی
- حرکات ایستاده
- حرکات مراقبتی
- حرکات پیچ
- حرکات خمیده به عقب
- حرکات خمیده به جلو
- حرکات نشسته
- حرکات درازکش
- حرکات معکوس
· اندام یا وجه دوم: پرانایاما یا تکنیک‌های تنفس
پرانایاما یک نوع تمرین برای کنترل آگاهانه تنفس است که بین حرکات و تمرینات تنفسی به جهت توصیف قوانین تنفس، هماهنگی ایجاد می‌کند و بدین وسیله می‌تواند آشفتگی ذهن را برطرف سازد؛ به همین علت است که به علم تنفس شهرت دارد.
چهار مرحله اصلی پرانایاما کدامند؟
پرانایاما شامل چهار مرحله دم، بازدم، مکث آگاهانه پس از انجام دم و مکث آگاهانه پس از انجام بازدم است.
· اندام یا وجه سوم: یاما یا کنترل اخلاق
تکنیک یاما که اندام یا وجه سوم در گروه هشت اندام ورزش یوگا به شمار میآید، با پیروی از یک سری قوانین اخلاقی و مهار یا عدم انجام یک سری رفتارهای نادرست، انسان را به پاکسازی روح و جسم وادار می‌کند تا بتواند زندگی آگاهانه‌ای داشته باشد و حس رهایی را تجربه کند؛ نام این تکنیک در حالت کلی و عمومی ” کنترل یا محدودیت اخلاقی ” است که علاوه بر رفتار، شامل حال، گفتار و افکار انسان نیز می‌شود.
سوترا یا همان کتابچه راهنما برای پیروان آیین هندو یا بودا به پنج تمرین اشاره کرده است که انسان به وسیله آنها به خودآگاهی خواهد رسید؛ تمریناتی که باعث می‌شود در انسان، انرژی منفی به مثبت تبدیل گردد و آرامشی عمیق و پایدار در وجود او پرورش یابد که این نیز از دیگر تاثیرات ورزش یوگا به شمار میآید.
- اهیمسا (Ahimsa): در تمرینات یوگا دیدگاهی وجود دارد که عدم خشونت یا صدمه نزدن به دیگران را یکی از اصول اخلاقی می‌داند و با نام اهیمسا شهرت دارد؛ این دیدگاه یک اصل اساسی و مهم در هندوئیسم، بودائیسم و جینیسم محسوب می‌شود و مفهوم محبت و توجه به انسان‌ها و تمام موجودات زنده را در دل خود دارد که این مورد نیز بخش عظیمی از تاثیرات ورزش یوگا را در در زندگی روزمره انسان، برایش به ارمغان می‌آورد.
- ساتیا (Satya): شاید بارزترین تفاوت انسان‌ها با حیوانات توانایی گفتاری یا تکلم باشد؛ آنها با این توانایی احساساتی چون ترس، لذت، غم، شادی و … را منتقل می‌کنند؛ پس چه بهتر که با متمرکز شدن بر این مسئله بهترین کلمات را بازگو کنند تا بتوانند تاثیرات ورزش یوگا را در زندگی روزمره خود نیز شاهد باشند؛ ساتیا یا حقیقتگرایی دومین تمرین از پنج تمرین یاما در ورزش یوگاست که همان زندگی کردن با صداقت را تعریف می‌کند؛ این تمرین انسان را راهنمایی می‌کند تا فکر کند، با انتخاب دقیق کلمات، به بهترین نحو صحبت کند و با تمرکز بر آنها با صداقت عمل کند تا بتواند به هدف حقیقتگرایی دست یابد و ضمن متحمل شدن کمترین آسیب، بهترین کار را انجام دهد.
صحبت از حیوانات به میان آورده شد، خوب است این نکته را نیز بازگو کنیم که نگهداری از حیوانات که لازمه آن تهیه ملزومات از فروشگاه اینترنتی لوازم حیوانات خانگی است، از همان گروه کارهای خوبی است که هر انسانی می‌تواند در زندگی خود انجام دهد و تاثیر داشتن حیوان خانگی را به شخصه تجربه کند.
ضمناً فراموش نکنید محبت به تمامی حیوانات عمل پسندیده‌ای است و روابط میان انسان ها و حیوانات را بهبود می‌بخشد.
- آستیا (Astia): این تمرین یوگا عدم دزدی و دوری جستن از طمع را در دل خود حمل می‌کند، به طوری که به جرات می‌توان گفت این بخش از تاثیرات ورزش یوگا در زندگی انسان، رواج درستکاری است.
- برهماچاریا (Brahmacharia): برهماچاریا بر معنای اعتدال در فعالیت‌های جنسی حاکم است؛ اما گاهی این اصطلاح با شجاعت نیز مشخص می‌شود؛ همانگونه که واضح است افراط یا تفریط در همه موارد باعث آسیب می‌شود، بر همین اساس تمرین برهماچاریا با کنترل لذت‌‌های زندگی، دیدگاه درستی را از پاکدامنی در زندگی برای انسان به ارمغان می‌آورد و با یادآورشدن تجربه لذت بدون احساس گناه یا آشفتگی از فواید یوگا برای بدن نیز سخن می‌گوید که می‌توان گفت این از دیگر تاثیرات ورزش یوگاست.
- آپاریگراها (Aparigraha): این تمرین از عدم تملک و یا حرص و آز سخن می‌گوید، به بیان ساده‌تر به حس کنترل میل به حفظ یا جمع کردن اموال در بستر زندگی اشاره دارد که به نوعی خویشتن‌داری در این زمینه است؛ این تمرین همانطور که مشخص است می‌تواند از مهمترین تاثیرات ورزش یوگا در زندگی واقعی باشد.
· اندام یا وجه چهارم: نیاما یا نظم
نیاما اندام چهارم از هشت اندام سیستم یوگاست که شامل عادات و رفتارهای فضیلت‌آمیز است و با پنج اصل به انسان می‌آموزد که محیط مثبتی را فراهم سازد تا از هر آنچه در محیط بیرونی و درونی بر روی بدن انسان اثر منفی می گذارد، دوری جوید؛ ضمن اینکه انسان باید برای دستیابی به هدف زندگی سالم، نظم و قدرت درونی خویش را پیشرفت دهد.
پنج اصل نیاما یا نظم کدامند؟
- تاپاس (Tapas): شاید تاپاس ساده‌ترین تمرین باشد، اما در عین سادگی، پایه و اساس آیین این تمرین را بازگو می‌کند؛ تاثیر این تمرین که یکی از تاثیرات ورزش یوگاست، آموختن استقامت، پشتکار و پایداری در رسیدن به هدف شخصی به انسان می‌باشد، به گونه‌ای نظم و انضباط هر روز زندگی او را شکل می‌دهد.
- ساواشا (Saosha): Saosha به معنای واقعی کلمه، به معنی پاکی است؛ اما این پاکی که یکی از فواید یوگا برای بدن و روح به شمار میآید، چیزی فراتر از نظافت جسم بوده و برای انسان، ذهنی عاری از افکار و رفتارهای شیطانی را به ارمغان می‌آورد که به جرات می‌توان گفت مهمترین تاثیرات ورزش یوگا را در دل خود جای داده است.
- سانتوشا (Santosa): بعضی از اشخاص در برابر این تمرین که در واقع مثبت‌ترین تاثیرات ورزش یوگا را به همراه دارد، مقاوت نشان میدهند؛ زیرا رضایت داشتن و قانع بودن نسبت به آنچه که دارند را کار منطقی نمی‌دانند؛ این تمرین که سانتوشا نام دارد، در عین اینکه واقعیت رویارویی با حقایق زندگی را تصدیق و این امر را در انسان تقویت می‌کند، نادیده گرفتن واقعیت به نفع خوشبینی نادرست و تفکر مثبت نابجا را منکر می‌شود که البته این خود یکی از مهمترین فواید یوگا برای بدن و ذهن است.
- سوادهیایا (Svadhyaya): تمرین سوادهیایا در حقیقت الگوی مناسبی را در زمینه مطالعه خویش در اختیار انسان قرار می‌دهد که منجر به شناخت نقاط ضعف و قوت آن شخص می‌گردد؛ نتیجه این تمرین که از فواید یوگا برای بدن و ذهن به شمار میآید، از طریق مطالعات مستمر شکل می‌گیرد.
- ایشوارپرانیدهانا (Isvarapranidhana): تمرین ایشوارپرانیدهانا بازگو می‌کند که همه انسان‌های جهان به قدرتی بزرگتر و نیرومندتر از خود اعتقاد دارند و این نیرو است که به هر آنچه که در اطرافشان است، معنا می‌بخشد؛ ضمن اینکه فداکاری و تسلیم شدن در مقابل خداوند که دو جنبه اصلی ایمان است را یادآور می‌شود.
· اندام یا وجه پنجم: پراتیاهارا یا آزادی ذهن
در پنجمین قدم از هشت مرحله ورزش یوگا که پراتیاهارا (Pratyahara) نام دارد، انسان به طور آگاهانه تلاش می‌کند که در این دنیای مملو از امور مزاحم، ذهن خود را از کشش حواس پنجگانه (بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، لامسه) آزاد کند و پس از به نتیجه رسیدن، به آگاهی درونی رسیده و امیال پست حیوانی خویش را کنترل می‌کند؛ بنابراین به جرات می‌توان گفت این مرحله از مثبت‌ترین تاثیرات ورزش یوگا به شمار میآید.
اندام یا وجه ششم: دهارانا یا تمرکز ذهن
در این مرحله که دهارانا (Dharana) تلاش بر این است که ذهن انسان متمرکز و تمام قوای ذهنی در یک نقطه جمع آوری گردد تا پویایی را برای او به ارمغان بیاورد.
اندام یا وجه هفتم: دیانا یا تامل
دیانا یا دهیانا (Dhyana) مرحله‌ای است که در قالب کلام بیام نمی‌شود و باید طی تجربه، آن را درک کرد؛ این مرحله یا تمرین در معنای کلمه به معنی تامل یا اندیشیدن است که موجب می‌شود تا انسان به هدف خودشناسی و یا شناخت حقیقت درونی خویش دست یابد.
· اندام یا وجه هشتم: سمادهی یا درخشندگی ذهن
این مرحله که سمادهی (Samadhi) نامگذاری شده، به روشنی ذهن، وحدت تفکر و کاملترین مرحله آگاهی فردی اشاره دارد؛ انسان، درست در این مرحله است که به حدی از دانش درونی خواهد رسید که پی می‌برد تمام چیزهای مادی برای او بی‌ارزش است؛ به گونه‌ای که عمیقاً درک خواهد کرد پس از ترک این دنیای فیزیکی، تمام آنها از دست خواهند رفت.